Wielu Polonusów pracowało kiedyś w Polsce i jest uprawnionych do emerytury ZUS. Jeżeli chcesz ubiegać się o polską emeryturę, powinieneś wiedzieć, że może ci ona zastać przyznana, ale wypłacana będzie tylko wtedy, gdy udowodnisz, że zaprzestałeś pracy. Oto szczegóły.
Dzień nabycia prawa do emerytury ZUS
Zgodnie z art. 100 ust. 1 ustawy emerytalnej prawo do świadczenia emerytalnego powstaje z dniem spełnienia wszystkich warunków wymaganych do jego nabycia. Warunki te, to osiągnięcie wieku emerytalnego, udokumentowanie okresów pracy i wysokości zarobków (sprzed 1999 roku) oraz udowodnienie, że się nie pracuje, czyli spełnienie warunku artykułu 103a ustawy emerytalnej, który powrócił w roku 2011. Nabycie prawa do emerytury następuje więc z chwilą spełnienia ostatniego z wymaganych warunków. Więcej o uprawnieniach do świadczeń ZUS przeczytać można w witrynie www.zus.pl.
Zgodnie z art. 129 ustawy o rentach i emeryturach z FUS świadczenia wypłaca się poczynając od dnia powstania prawa do tych świadczeń, nie wcześniej jednak niż od miesiąca, w którym zgłoszono wniosek lub wydano decyzję z urzędu.
Zawieszenie emerytury ZUS
Wariant 1: Złożyłeś wniosek o emeryturę, udowodniłeś okresy pracy, wysokość zarobków i zaświadczenie, że odeszłeś z pracy. Jeżeli składasz wniosek jako Polak mieszkający w Polsce, ostatnio w Polsce nie pracowałeś, to nie płaciłeś składek, więc ZUS o tym wie. ZUS potwierdza twoje uprawnienia, nalicza wysokość świadczeń, przyznaje emeryturę i zaczyna ją wypłacać.
Wariant 2: Jeżeli wraz z wnioskiem nie dostarczyłeś zaświadczenia o ustaniu zatrudnienia, to ZUS emeryturę naliczy, ale napisze do ciebie, że ją zawiesza do czasu dostarczenia zaświadczenia o rozwiązaniu stosunku pracy z pracodawcą, gdzie byłeś zatrudniony w dniu bezpośrednio przed nabyciem prawa do emerytury.
Artykuł 103a ustawy emerytalnej
W Artykule 103a. [Zawieszenie prawa do emerytury z powodu kontynuowania zatrudnienia] Ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych czytamy: „Prawo do emerytury ulega zawieszeniu bez względu na wysokość przychodu uzyskiwanego przez emeryta z tytułu zatrudnienia kontynuowanego bez uprzedniego rozwiązania stosunku pracy z pracodawcą, na rzecz którego wykonywał je bezpośrednio przed dniem nabycia prawa do emerytury, ustalonym w decyzji organu rentowego.”
Wzory różnych oświadczeń o zaprzestaniu zatrudnienia dla pracodawców, pracowników, osób samozatrudnionych znaleźć można w książce pt. Emerytura polska i amerykańska. Wyjaśniam tam też, co robić, gdy nasz ostatni zakład pracy przestał istnieć.
Dlaczego ZUS wtrąca się do mojej pracy w Stanach?
Zasady dotyczące konieczności rozwiązania umowy o pracę dotyczą również osób, które pracują za granicą: w państwach członkowskich Unii Europejskiej, Islandii, Liechtensteinie, Norwegii, Szwajcarii, ponieważ obowiązujące w stosunkach między Polską a tymi państwami rozporządzenia unijne przewidują zrównanie zdarzeń i okoliczności, które zaszły za granicą na terytorium państw członkowskich.
Konieczność rozwiązania umowy o pracę przed otrzymaniem emerytury dotyczy także osób zatrudnionych w USA, Kanadzie, Korei Południowej, Macedonii, Chorwacji, Serbii, Czarnogórze, Bośni i Hercegowinie, a zatem w państwach, z którymi Polskę łączą dwustronne umowy międzynarodowe w dziedzinie ubezpieczeń społecznych, przewidujące zrównanie zdarzeń i okoliczności. Oznacza to, że stosunek pracy za granicą w myśl przepisów prawnych obowiązujących w tym zakresie w tych państwach należy traktować jak stosunek pracy w Polsce. Takiej zasady nie przewiduje natomiast umowa o zabezpieczeniu społecznym łącząca Polskę z Australią.
Kto nie musi rezygnować z pracy
Renciści: Gdy ubiegasz się o rentę z tytułu niezdolności do pracy lub rentę rodzinną z Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, nie musisz rozwiązywać stosunku pracy.
Samozatrudnieni: Jeśli prowadzisz własną działalność gospodarczą, nie musisz jej zawieszać ani likwidować, aby otrzymać emeryturę z ZUS. Jest to wyraźnie napisane na 12. stronie wydanego przez ZUS Poradnika dla Polaków w USA, https://www.zus.pl/documents/10182/167567/Poradnik+dla+Polak%C3%B3w+w+USA.pdf.
Po osiągnięciu powszechnego wieku emerytalnego (60 lat dla kobiet i 65 lat dla mężczyzn) i po nabyciu prawa do emerytury powszechnej można nadal prowadzić działalność gospodarczą i osiągać z tego tytułu przychody w nielimitowanej wysokości, które w żaden sposób nie wpłyną na prawo do emerytury oraz jej wysokość. Nie trzeba zatem likwidować ani zawieszać prowadzonej działalności gospodarczej.
Jeżeli ZUS zawiesił ci emeryturę, to piszesz do nich, że pracujesz na własny rachunek i prosisz o wypłatę należnych ci świadczeń. Warto załączyć jakieś dokumenty, np. Business Certificate albo rozliczenie podatkowe biznesu, choć nie jest to konieczne.
„Zwolnienie na jeden dzień”
Przejście na emeryturę i jednoczesne pobieranie wynagrodzenia za pracę wymaga od danego pracownika uprzedniego zwolnienia się z firmy i złożenia wniosku emerytalnego do ZUS-u. Przyszły emeryt musi pozostawać bez pracy co najmniej jeden dzień, aby ZUS mógł rozpatrzyć złożony wniosek. Na drugi dzień po jego złożeniu wnioskodawca może podjąć ponowne zatrudnienie – w tej samej lub innej firmie. Wydanie decyzji ZUS-u i czas oczekiwania na załatwienie całej sprawy nie wpływa na możliwość zatrudnienia przyszłego emeryta.
Manewr ten jest może do zrobienia w Polsce, gdzie przyjazny szef wystawi potrzebne pismo, na drugi dzień pójdziesz do ZUS z wnioskiem, na nazajutrz wrócisz do pracy. Dla mieszkańców w Stanach jest to nie do wykonania. Po pierwsze, pracodawca (dział kadr) na to nie przystanie, a jeżeli się zwolnisz, to z powrotem cię nie przyjmą. Po drugie, przesyłka listu ze Stanów do Polski zajmuje dłużej niż jeden dzień. Po trzecie, dniem nabycia prawa do emerytury nie koniecznie będzie dzień otrzymania przez ZUS twego wniosku, jeżeli wniosek ten nie będzie kompletny, albo nie spełnisz innych warunków. Dlatego włóżmy ten manewr pomiędzy bajki.
Czy warto rezygnować z pracy w USA?
Przelicz sobie. Przeciętna emerytura ZUS wynosi w roku 2023 ok. 2,870 zł miesięcznie, około siedmiuset dolarów zależnie od kursu walut. Skoro Polonusi pracowali w Polsce znacznie krócej, dostają jeszcze mniej. W porównaniu z amerykańskimi zarobkami, to niewiele. Jeżeli masz dobre stanowisko w dużej firmie, to je szanuj.
Uważaj: Zwolnienie się z pracy, to nie jest formalność, lecz wypowiedzenie ustnej umowy o pracę i płacę. Opowiadanie o perspektywie odejścia może zostać przez szefa odebrane jako formalna rezygnacja. Szef nie musi wnikać w absurdalne przepisy innego kraju, a pracownika na wylocie przestaje uważać za godnego zaufania. Uważaj więc, co opowiadasz w pracy.
Druga sprawa, to Windfall Elimination Provision – przykra klauzula powodująca pomniejszenie świadczeń Social Security odbiorcom polskiej emerytury. Ale to temat na inny artykuł.
Elżbieta Baumgartner
Elżbieta Baumgartner jest autorką wielu książek-poradników, m.in. „WEP: Jak walczyć z redukcją Social Security dla Polaków”, „Powrót do Polski”, „Obywatelstwo z przeszkodami”.